ĐỘNG ĐẤT

Động đất (địa chấn) là hiện tượng chuyển động lung lay của mặt đất. Động đất thường là kết quả sự chuyển động của những đới địa chất hay còn gọi là “phay” (fault) trên vỏ trái đất. Tuy rất chậm, mặt đất vẫn luôn chuyển động và động đất xảy ra khi ứng suất cao hơn sức chịu đựng của vỏ trái đất.

Năng lượng của mỗi trận động đất được trải trên một diện tích lớn, và thậm chí trong các trận động đất cực lớn có thể trải hết khắp trái đất. Người ta có thể xác định được điểm mà các sóng địa chấn được bắt đầu, điểm này được gọi là chấn tiêu (focus), hình chiếu của điểm này lên mặt đất được gọi là chấn tâm hay tâm chấn (epicenter).

Ảnh hưởng của động đất tùy thuộc vào khoảng cách từ tâm động đất đến bề mặt mặt đất. Kinh nghiệm cho thấy các trận động đất có tâm chấn nông (với độ sâu chưa đến 60 km) thì có khả năng gây thiệt hại. Các trận động đất nằm sâu hơn bên dưới, một phần vì cơ cấu vỏ trái đất nơi đây đã không còn ở thể rắn dưới nhiệt độ cao trong lòng đất, một phần vì phải mất khoảng cách xa để truyền đến mặt đất, nên không gây ảnh hưởng và thiệt hại đáng kể. Thông thường, sau một trận động đất chính bao giờ cũng có rất nhiều trận động đất nhỏ hơn xảy ra kèm theo, gọi là dư chấn.

Vỏ trái đất cấu tạo bởi những mảng địa chất nằm kề cận và dịch chuyển tương đối với vận tốc vài centimet mỗi năm. Khi di chuyển, chúng có thể trượt ngang nhau, đâm xéo vào nhau, hoặc di chuyển chèn ép lên nhau. Ranh giới hay mặt tiếp xúc giữa hai mảng chính là nơi động đất xảy ra. Khi đó hình thành nên các đới đứt gãy (seismic fault). Có các hình thức đứt gãy như sau:

Đứt gãy ngang (strike-slip faults) là dạng đứt gãy do hai mảng địa chất trượt ngang lẫn nhau. Bề mặt đứt gãy hầu như thẳng đứng và sự dịch chuyển đứng của các mảng địa chất là rất nhỏ mà chủ yếu là dịch chuyển ngang.

Đứt gãy thuận (normal faults) là dạng đứt gãy xảy ra khi một mảng địa chất tách ra và trượt xuống dưới một mảng địa chất khác. Dạng đứt gãy này thường gặp tại những khu vực có sự chia tách dần trên vỏ trái đất.

Đứt gãy nghịch (thrust faults) là dạng đứt gãy xảy ra khi một mảng địa chất xô ép vào một mảng địa chất khác. Đối với dạng đứt gãy nghịch, một trong hai mảng sẽ bị dồn đẩy trồi lên trên mảng kia, nếu xảy ra dưới đáy biển sẽ làm phát sinh hiện tượng sóng thần.

Động đất xảy ra hàng ngày trên trái đất, nhưng hầu hết đều không đáng chú ý và không gây ra thiệt hại. Chỉ có những trận động đất lớn mới có thể gây thiệt hại trầm trọng và ảnh hưởng đến tính mạng con người, tuy nhiên tần suất xảy ra các trận động đất này là rất thấp, chỉ tập trung tại các khu vực nhạy cảm của vỏ trái đất (nơi tiếp giáp giữa các mảng lục địa). Động đất có thể gây ra lở đất, sóng thần, vỡ đê đập, hỏa hoạn… Việc nghiên cứu về động đất là cần thiết và có lợi ích vô cùng quan trọng nhằm giúp con người sẵn sàng đối phó với thiên tai và bảo vệ tính mạng của cải khi có động đất xảy ra.

Nam TT